Trong suốt 30 năm làm giáo viên mầm non, tôi đã gặp không ít trẻ mắc chứng tự kỷ, mỗi bé mang theo câu chuyện riêng của mình. Điều quan trọng nhất tôi nhận ra là: Mỗi đứa trẻ đều có tiềm năng phát triển, chỉ cần được tiếp cận đúng cách và đầy yêu thương. Những kinh nghiệm dưới đây là hành trình tôi đã đồng hành cùng các con, giúp các con tự tin trong giao tiếp và phát triển vốn từ vựng.
1. Lắng nghe và thấu hiểu từ những điều nhỏ nhất:
Khi một bé tự kỷ mới bước vào lớp, tôi không vội vàng dạy dỗ, mà bắt đầu bằng việc lắng nghe. Có những bé chỉ bày tỏ cảm xúc qua ánh mắt, cử chỉ nhỏ như chạm vào góc áo hay nhìn lên trần nhà. Khi tôi kiên nhẫn lắng nghe những tín hiệu ấy, trẻ cảm thấy an toàn và bắt đầu tin tưởng. Một câu nói tôi luôn nhớ: "Lời nói đến sau, cảm xúc đến trước."
2. Sử dụng ngôn ngữ hình thể:
Khi bé chưa sẵn sàng nói chuyện, tôi dùng ngôn ngữ hình thể để giao tiếp. Tôi mỉm cười, chỉ tay vào đồ vật, gật đầu, và cùng bé thực hiện những hành động đơn giản như chơi ghép hình. Điều này không chỉ giúp bé cảm thấy gần gũi mà còn là bước đầu để bé học từ qua hành động. Ví dụ, khi bé đưa tay ra muốn chơi, tôi nói: "Chơi," và chỉ vào món đồ chơi.
3. Tạo môi trường giao tiếp tự nhiên:
Tôi thường tạo ra môi trường giao tiếp tự nhiên, như trong giờ ăn hoặc lúc chơi ngoài trời. Trong những khoảnh khắc này, trẻ có cơ hội quan sát và học từ bạn bè. Tôi hay nhắc các em: "Mỗi lời nói là một chiếc chìa khóa mở cửa trái tim." Bé tự kỷ sẽ học cách kết nối qua những tình huống thực tế, thay vì phải đối diện với áp lực học ngôn ngữ một cách máy móc.
4. Khuyến khích thông qua sở thích cá nhân:
Mỗi bé tự kỷ đều có sở thích đặc biệt. Có bé thích xe hơi, có bé thích màu sắc. Tôi luôn bắt đầu giao tiếp với bé qua những gì bé yêu thích. Ví dụ, nếu bé yêu thích xe hơi, tôi sẽ nói: "Xe chạy nhanh quá," khi bé chơi, từ đó bé sẽ dần học từ "xe" và "chạy." "Hãy bắt đầu từ điều trẻ yêu thích, và bạn sẽ giúp trẻ mở ra cả một thế giới ngôn ngữ."
5. Chia nhỏ bài học theo từng giai đoạn:
Việc dạy từ vựng cho trẻ tự kỷ không thể gấp gáp. Tôi chia nhỏ từng bước: từ nhận biết hình ảnh, đến phát âm, rồi ghép từ thành câu. Khi dạy từ "quả táo," tôi không chỉ đưa ra hình ảnh mà còn cho trẻ cảm nhận quả táo thực sự: ngửi mùi, sờ nắn, rồi ăn thử. Mỗi giai đoạn đều được lồng ghép với hành động thực tế, giúp trẻ gắn kết từ với trải nghiệm.
6. Khuyến khích giao tiếp không lời trước:
Đôi khi, trẻ tự kỷ khó thể hiện bằng lời ngay từ đầu. Tôi khuyến khích các bé dùng tranh vẽ, hình ảnh hoặc chỉ tay trước khi tập nói. Ví dụ, nếu bé muốn uống nước, tôi để bé chỉ vào chai nước rồi từ từ giúp bé nói từ "nước." Một bé tự kỷ đã từng nói với tôi sau khi học cách giao tiếp bằng hình ảnh: "Cô ơi, giờ con đã biết nói bằng trái tim rồi."
7. Luôn khuyến khích, không bao giờ ép buộc:
Một trong những nguyên tắc quan trọng là không bao giờ ép trẻ nói khi bé chưa sẵn sàng. Tôi luôn khuyến khích bằng lời khen: "Con đã làm rất tốt!" và tạo cảm giác thành công cho mỗi bước tiến nhỏ. Ví dụ, nếu một bé chỉ nói được từ "quả," tôi sẽ vỗ tay và nói: "Tuyệt vời! Con vừa nói được rồi đấy!"
8. Đặt câu hỏi mở:
Khi trẻ đã tự tin hơn, tôi bắt đầu đặt câu hỏi mở để bé tự suy nghĩ và trả lời. Thay vì hỏi "Con có thích quả táo không?" tôi sẽ hỏi: "Con thích ăn gì?" Điều này khuyến khích trẻ tự do diễn đạt và phát triển vốn từ vựng rộng hơn.
9. Kết nối với phụ huynh:
Thành công của trẻ tự kỷ không chỉ nằm ở lớp học mà còn ở sự hợp tác của phụ huynh. Tôi luôn chia sẻ với phụ huynh cách tương tác với con tại nhà, như chơi trò đóng vai hay kể chuyện hàng ngày. Câu nói yêu thích của tôi là: "Ngôi nhà là ngôi trường đầu tiên, và cha mẹ là người thầy vĩ đại nhất."
10. Tạo cảm giác thành công từ những bước nhỏ:
Cuối cùng, tôi luôn nhắc nhở chính mình và phụ huynh rằng mỗi bước tiến nhỏ của trẻ tự kỷ là một chiến thắng lớn. Dù chỉ là một câu nói đơn giản như "Con muốn ăn," nhưng đó là cả một hành trình dài. Tôi tin rằng, với sự kiên nhẫn và tình yêu thương, mỗi bé sẽ tự tin giao tiếp và mở rộng thế giới của mình.
Qua từng giai đoạn, từ những đứa trẻ không dám nhìn ai đến khi có thể tự tin nói chuyện với bạn bè, đó là khoảnh khắc tôi cảm thấy biết ơn và hạnh phúc nhất trong sự nghiệp giáo viên của mình. "Giáo dục không phải là dạy trẻ biết nói, mà là dạy trẻ biết cách nói bằng chính trái tim mình."